डॉ. नीलिमा गुंडी यांच्या 'बोलतो मराठी' या इयत्ता १० वीच्या पाठातील महत्त्वाचे शब्दार्थ खालीलप्रमाणे आहेत. हा पाठ मराठी भाषेतील शब्दांच्या विविध छटा, व्युत्पत्ती आणि भाषिक सौंदर्य यावर आधारित आहे.
सामान्य शब्दार्थ:
व्युत्पत्ती: शब्दाचे मूळ, तो शब्द कसा तयार झाला, त्याचा इतिहास.
विनोद: हस्यनिर्मिती, गमतीचा प्रसंग किंवा शब्दप्रयोग.
अर्थच्छटा: शब्दाचे वेगवेगळे सूक्ष्म अर्थ, अर्थाची विविध बाजू.
प्रभुत्व: नियंत्रण, एखाद्या गोष्टीवर असलेली पकड किंवा अधिकार.
अभ्यास: सखोल विचार करणे, ज्ञान मिळवण्यासाठी प्रयत्न करणे.
कौतुक: स्तुती करणे, प्रशंसा करणे, चांगुलपणाची दाद देणे.
शैली: विशिष्ट पद्धत, भाषेची किंवा लेखनाची खास पद्धत.
समृद्ध: श्रीमंत, भरलेले, संपन्न.
समर्थ: सक्षम, शक्तिशाली.
प्रवाही: वाहते, सतत पुढे जाणारे.
अनाकलनीय: समजायला कठीण, अगम्य.
अक्षरशः: जसेच्या तसे, अक्षर न अक्षर.
लाक्षणिक अर्थ: सरळ अर्थापेक्षा वेगळा, सूचक किंवा उपमात्मक अर्थ.
निष्कपट: कपट नसलेला, सरळ, प्रामाणिक.
परंपरेने: चालत आलेले, पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले.
संस्कारक्षम: ज्यावर संस्कार करता येतात असे, बदल स्वीकारणारे.
शब्दकोश: शब्दांचे अर्थ, व्युत्पत्ती, उपयोग इत्यादी दिलेले पुस्तक.
मराठमोळे: खास मराठी पद्धतीचे, मराठी संस्कृतीशी संबंधित.
सुसंवाद: चांगला संवाद, एकमेकांना समजून घेऊन बोलणे.
पाठात आलेल्या विशिष्ट शब्दप्रयोगांचे अर्थ (उदाहरणार्थ):
अवघडले: अडकून पडले, कठीण वाटले.
खुलासे: स्पष्टीकरणे.
पाल्हाळ: अनावश्यक विस्तार, लांबविणे.
वाक्प्रचार: भाषेचे सौंदर्य वाढवणारे आणि विशिष्ट अर्थ व्यक्त करणारे शब्दसमूह (उदा. 'हातावर तुरी देणे', 'पाण्यात पडणे').
म्हणी: जीवनातील अनुभवावर आधारित, विशिष्ट अर्थ व्यक्त करणारी लहान वाक्ये.
अलंकार: भाषेचे सौंदर्य वाढवणारे घटक (उदा. उपमा, उत्प्रेक्षा, यमक).
हा पाठ मराठी भाषेच्या या विविध पैलूंवर प्रकाश टाकतो, त्यामुळे वाचन करताना प्रत्येक शब्दाच्या संदर्भाकडे लक्ष देणे महत्त्वाचे आहे.
..
