'सुरांची जादुगिरी' या पाठावरील स्वाध्याय
स्वाध्याय
प्र. १. चौकटी पूर्ण करा.
(अ) गाणाऱ्या जात्याच्या आवाजाची वैशिष्ट्ये:
मायेचे बोल
करुणेचे बोल
आनंदाचे बोल
समाधानाचे बोल
(आ) आसमंतात भरलेले संमेलन:
पहाटेच्या कोंबड्याची बांग
काळ्या कपारीतून कोसळणाऱ्या धबधब्याचा आवाज
पक्षांचा किलबिलाट
गोठ्यातील जनावरांच्या गळ्यातल्या घंटा
प्र. २. एक किंवा दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.
(अ) खेडे जिथे विसावते ते ठिकाण- जाते
(आ) खेडेगावाला दिलेली उपमा- सोन्याचे शेत
(इ) लेखकाने वर्णिलेले संगीतवेडे झुरट वाळत- गेले (कारण त्यांची नैसर्गिक गाणी हरवली)
प्र. ३. कारणे लिहा.
(अ) घरातल्या वस्तूंना स्वप्निल रूप प्राप्त होते, कारण जात्यातून निघणाऱ्या सुरांमुळे घरातील वातावरण मंत्रमुग्ध होऊन जाते आणि त्या आवाजात एक वेगळीच जादू असते, जी वस्तूंनाही जिवंत करते असे वाटते.
(आ) कांटटाळेला वासरू टाहो फोडते, कारण त्याला भूक लागलेली असते आणि ते आपल्या आईची (गाईची) वाट पाहत असते.
प्र. ४. खालील वाक्यांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
(अ) पहाटेला पुरती जाग आली नव्हती.
अर्थ: सकाळ झाली असली तरी अजून पूर्णपणे उजाडले नव्हते आणि वातावरण पूर्णपणे जागे झाले नव्हते, सर्वत्र अजूनही निजानीज आणि शांतता होती.
(आ) थोड्या वेळातच दिवसांना आकार आला.
अर्थ: थोड्याच वेळात अंधार कमी होऊन सूर्यप्रकाशामुळे दिवस स्पष्ट होऊ लागला, म्हणजेच सकाळ पूर्णपणे झाली.
(इ) अंधाराला पिवळ्या प्रकाशाचा शिडकावा लागला.
अर्थ: रात्रीचा गडद अंधार नाहीसा होऊन सकाळी उगवणाऱ्या सूर्याच्या कोवळ्या, सोनेरी/पिवळसर किरणांनी सर्वत्र प्रकाश पसरू लागला.
प्र. ५. योग्य जोड्या लावा.
'अ' गट
(१) चिमण्यांची नाजुक चिवचिव म्हणजे जणू - (आ) काबेच्या नाजुक बांगड्यांचा आवाज.
(२) सकाळचे हे संगीत - (अ) या संगीतात आपल्या सुरांनी भर घालतो.
(३) एखादा पोपट - (इ) टेका धरणारा आवाज.
(४) गोठ्यात बांधलेल्या जनावरांच्या गळ्यातल्या घंटा म्हणजे - (ब) वाद्यवृंदामधले वाटे.
(५) कोंबड्यांचा कर्क - कॉक असा - (ई) व्यावसायिकांना हलक्या हाताने तारा छेडण्यात.
प्र. ६. 'आवाजाची सोबत' ही संकल्पना तुमच्या शब्दांत सांगा.
'आवाजाची सोबत' ही संकल्पना म्हणजे केवळ विविध ध्वनी ऐकणे नव्हे, तर त्या ध्वनींच्या माध्यमातून एक प्रकारचे सान्निध्य, आधार आणि मानसिक समाधान मिळवणे. पाठात द. ता. भोसले यांनी वर्णन केल्याप्रमाणे, पहाटेच्या जात्याचा आवाज, पक्षांचा किलबिलाट, वाऱ्याची सळसळ यांसारखे नैसर्गिक आवाज आपल्याला एकटेपणा जाणवू देत नाहीत. हे आवाज आपल्या सभोवतालच्या जीवंत आणि चैतन्यमय वातावरणाची जाणीव करून देतात, ज्यामुळे मनाला शांती आणि आनंद मिळतो. अशा प्रकारे, आवाजाच्या या साथीमुळे जीवन अधिक सुंदर, समृद्ध आणि अर्थपूर्ण वाटते.
प्र. ७. दैनंदिन जीवनात सकाळच्या वेळी तुमच्या कानावर पडणाऱ्या आवाजांचे वर्गीकरण करा.
| ऐकावेसे वाटणारे आवाज | त्रासदायक वाटणारे आवाज |
| पक्ष्यांचे मधुर किलबिलाट | वाहनांचे सततचे हॉर्न आणि रहदारीचा गोंधळ |
| मंद सूर्यप्रकाशाचा सौम्य आवाज | मोठ्या आवाजातील स्पीकर/डीजेचा कर्कश आवाज |
| देवालयीन भजनांचा किंवा प्रार्थनेचा सूर | इमारतींच्या बांधकामाचा मोठा आवाज |
| पावसाच्या थेंबांचा मृदू आवाज | सकाळी होणाऱ्या भांडणाचा / आरडाओरडीचा आवाज |
| घरातून येणारा स्वयंपाकाचा मंद आवाज | सकाळीची कर्कश अलार्म घड्याळाची किणकिण |
प्र. ८. भाषेतील सौंदर्य या दृष्टीने पाठातील वाक्ये शोधून लिहा.
'भाषेतील सौंदर्य' या संकल्पनेचा अर्थ पाठात "असामान्य, अद्भुत, केवळ निसर्गातच अनुभवायला मिळणारे, आणि हृदयाला भिडणारे संगीत" असा आहे. या दृष्टीने पाठातील काही वाक्ये:
"पहाटेच्या कोंबड्याची बांग ही नुसती बांग नसते, ती एक स्वर्गीय संगीतच असते."
"काळ्या कपारीतून कोसळणाऱ्या धबधब्याचा आवाज ऐकताना मन पूर्णपणे शांत होते."
"निसर्गाच्या लाडिकवाळ माडीवर विसावलेल्या खेडेगावाला जीवनक्रम सौंदर्यने माखलेला असतो."
"पहाटेच्या वातावरणात भरलेले पक्ष्यांचे किलबिलाट हे केवळ ध्वनी नसून ते सृष्टीचे एक सुंदर गीत आहे."
"जात्यातून निघणारे सूर हे केवळ धान्य दळण्याचा आवाज नसून, ते मायेने आणि करुणेने भरलेले बोल असतात."
खेळूया शब्दांशी.
(अ) पाठाधारे विशेष्य-विशेषणांच्या जोड्या लावा.
मुलायम + स्पर्श (उदाहरणार्थ, मुलायम स्पर्श)
लडिवाळ + गाणी / आवाज (उदा. लडिवाळ गाणी/आवाज)
तान + आवाज (उदा. आवाजाची तान)
आसुसलेला + वासरू / मन (उदा. आसुसलेले वासरू)
किरटा + आवाज (उदा. किरटा आवाज)
कुर्रेबाज + आवाज / बांग (उदा. कोंबड्याची कुर्रेबाज बांग)
भरभरीत + आवाज (पाठात "भरभरीत" हा शब्द 'आवाज' संदर्भात स्पष्टपणे वापरलेला दिसत नाही, पण ध्वनीशी संबंधित असू शकतो.)
(आ) तक्ता पूर्ण करा.
या प्रश्नात 'शब्द', 'सामान्यरूप' आणि 'विभक्ती प्रत्यय' यांचा तक्ता पूर्ण करायचा आहे.
| शब्द | सामान्यरूप | विभक्ती प्रत्यय |
| सुराने | सुरा | ने |
| सुरात | सुरा | त |
| सुराचे | सुरा | चे |
| सुराला | सुरा | ला |
| सुराशी | सुरा | शी |
