'वाट पाहताना' या पाठावर आधारित कृती आणि स्वाध्याय सोडूया:
कृती
(१) आकृत्या पूर्ण करा.
(अ) लेखिकेने बालपणात उन्हाळ्याच्या सुट्टीत अनुभवलेल्या गोष्टी
(उदा. आंबे, कैऱ्या, कलिंगड, करवंद) खाणे
बालपणीच्या विविध खेळांचे अनुभव (उदा. आट्यापाट्या, लगोरी, विटीदांडू)
गावाकडच्या मातीच्या घराचा, अंगणाचा अनुभव
आजी-आजोबा आणि इतर नातेवाईकांसोबतचा आनंददायी काळ
खिडकीतून दिसणारे पावसाचे बदलणारे रूप (पावसाची वाट पाहणे)
(आ) पुस्तकांच्या वेगळ्या जगात लेखिकेला भेटलेल्या गोष्टी
शांत, गंभीर आणि कधी कधी उदास पात्रे
मनोरंजक कथा आणि कविता
ज्ञान आणि नवीन विचार
वेगवेगळ्या संस्कृती आणि लोकांचे अनुभव
अज्ञात, गूढ आणि अमूर्त गोष्टी
(इ) पोस्टमनची गुणवैशिष्ट्ये
कामावर निष्ठा असणारा
काळजीवाहू (पत्रांची काळजी घेणारा)
नियमित (वेळेवर येणारा)
इतरांच्या भावनांची कदर करणारा
निरोप पोहोचवणारा / देवदूताची भूमिका बजावणारा
(ई) लेखिकेला वाट पाहायला लावणाऱ्या गोष्टी
उन्हाळ्याच्या सुट्ट्या
प्रियजनांची पत्रे
पुस्तके/वाचन (पुस्तकांच्या दुनियेची)
पाऊस (पर्जन्यवृष्टीची)
अज्ञात, गूढ गोष्टी
जीवनातील बदल / आनंदाचे क्षण
कृती
(२) कारणे शोधा.
(अ) आवाजाची वाट पाहण्याचं सार्थक व्हायचं, कारण...
कारण तो आवाज प्रियजनांच्या, विशेषतः आईच्या किंवा आजी-आजोबांच्या येण्याची सूचना देणारा होता, ज्यामुळे घरात आनंद आणि चैतन्य येत असे. तो आवाज मायेचा, सुरक्षिततेचा आणि एकत्र असण्याचा सूचक होता.
(आ) म्हातारीच्या तोंडावर समाधान पसरायचं, कारण...
कारण म्हातारीला तिचे पत्र किंवा निरोप मिळाल्यावर तिला आतून समाधान मिळे. तिच्या वाट पाहण्याचा शेवट होऊन तिला आनंद आणि धीर मिळे, ज्यामुळे तिच्या चेहऱ्यावर एक समाधानी भाव उमटे.
(इ) पुस्तक वाचण्याची वाट पाहण्यात उन्हाळ्याच्या आधीचा काळ लेखिकेला वेड लावायचा, कारण...
कारण उन्हाळ्याच्या आधीचा काळ म्हणजे लेखिकेसाठी नवीन पुस्तकांच्या जगात रमण्याची संधी होती. पुस्तकांमुळे तिला वेगवेगळ्या कथा, पात्रे आणि कल्पना भेटत होत्या, ज्यामुळे ती एका वेगळ्याच, अद्भुत विश्वात हरवून जाई आणि ते तिच्यासाठी एक वेड लावणारं अनुभव होतं.
(ई) पोस्टमन मनानंच कोरं पत्र वाचतो, कारण...
कारण पोस्टमनला पत्रांमधील भावनांची जाणीव असते. तो केवळ मजकूर वाचत नाही, तर त्यामागे असलेल्या अपेक्षा, उत्कटता आणि वेदना तो अनुभवतो. पत्र ज्या व्यक्तीसाठी असते, तिच्या भावनांचा तो आदर करतो आणि त्या पत्राचे महत्त्व जाणतो. तो स्वतःच्या भावनांना बाजूला सारून दुसऱ्याच्या भावनांशी समरस होतो.
(३) तुलना करा.
| व्यक्तीशी मैत्री | कवितेशी मैत्री |
| मायेचा ओलावा, आधार, सोबत मिळते. | शब्दांतून भावनांचा अनुभव, विचारांना नवी दिशा मिळते. |
| सुख-दुःखात भागीदार होते, व्यक्तिगत अनुभव वाटून घेतले जातात. | अंतर्मनात डोकावून पाहण्यास प्रवृत्त करते, जीवनाचा नवीन दृष्टिकोन देते. |
| कधीकधी गैरसमज होऊ शकतात, नाती जपायला लागतात. | चिरंतन आणि कालातीत असते, कोणत्याही अपेक्षा नसतात. |
| प्रत्यक्ष भेटीगाठी, संवाद महत्त्वाचा असतो. | शब्दांतून अप्रत्यक्ष संवाद साधला जातो, कल्पनांना वाव मिळतो. |
| आयुष्यात बदल घडवते, नवा उत्साह देते. | आयुष्यातील मूल्यांची जाणीव करून देते, मनाला शांतता देते. |
(टीप: हा तक्ता पाठाच्या आशयावर आधारित असून, काही मुद्दे तुमच्या वैयक्तिक आकलनानुसार थोडे बदलू शकतात.)
(४) ‘वाट पाहणे’ या प्रक्रियेबाबत पुढील मुद्दयांना अनुसरून लेखिकेचे मत लिहून तक्ता पूर्ण करा.
| वाट पाहणे प्रक्रियेतील समाविष्ट गोष्टी | वाट पाहणे प्रक्रियेतून माणसाने शिकायच्या गोष्टी | वाट पाहण्याचे फायदे |
| आशा, उत्सुकता, धीर, संयम, अनिश्चितता, एकाकीपणा, अस्वस्थता, अपेक्षा, कुतूहल, कल्पना. | संयम, सकारात्मकता, आशावादी वृत्ती, परिस्थिती स्वीकारणे, स्वतःला वेळ देणे, अपेक्षांचे व्यवस्थापन, निसर्गाची आणि जीवनातील चक्राची जाणीव. | अनुभवांची खोली वाढवते, जीवनातील मूल्यांची जाणीव करून देते, धीर शिकवते, येणाऱ्या गोष्टीचे मोल कळते, नवीन गोष्टींसाठी उत्सुकता वाढवते, आंतरिक समाधान मिळते. |
कृती
(५) स्वमत.
(अ) पाठाच्या शीर्षकाची समर्पकता तुमच्या शब्दांत सांगा.
'वाट पाहताना' हे शीर्षक पाठासाठी अत्यंत समर्पक आहे. संपूर्ण पाठच 'वाट पाहणे' या मानवी अनुभवाभोवती फिरतो. लेखिकेने बालपणीच्या उन्हाळ्याच्या सुट्ट्या, पत्रांची, पोस्टमनची आणि पुस्तकांची वाट पाहण्यापासून ते आयुष्यातील विविध टप्प्यांवरच्या 'अनामिक' प्रतीक्षेपर्यंतच्या अनुभवांचे वर्णन केले आहे. 'वाट पाहणे' या क्रियेत केवळ एका व्यक्तीची किंवा घटनेची प्रतीक्षा नसते, तर त्यात अस्वस्थता, आतुरता, कुतूहल, आशा आणि कधीकधी निराशेसारख्या अनेक भावनांचे मिश्रण असते. हे शीर्षक या सर्व भावनिक आणि वैचारिक पैलूंचे प्रभावीपणे प्रतिनिधित्व करते. वाट पाहणे ही केवळ एक क्रिया नसून, ती जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे आणि त्यातून माणूस काय शिकतो, हेच हे शीर्षक योग्य प्रकारे दर्शवते, त्यामुळे ते अत्यंत समर्पक आहे.
(आ) म्हातारीचं वाट पाहणं सुखाचं करण्यासाठी पोस्टमनने केलेल्या युक्तीबाबत तुमचे मत लिहा.
पोस्टमनने म्हातारीचं वाट पाहणं सुखाचं करण्यासाठी केलेली युक्ती त्याच्या संवेदनशीलतेचं आणि माणूसकीचं दर्शन घडवते. सामान्यतः पोस्टमनचं काम फक्त पत्र पोहोचवणं इतकंच असतं, पण या प्रसंगात तो म्हातारीच्या भावनांची कदर करतो. 'मनानं कोरं पत्र वाचणं' या वाक्यातून हे स्पष्ट होतं की, तो केवळ पत्रातील मजकूर वाचत नाही, तर त्या पत्रामागे असलेल्या भावना, अपेक्षा आणि कधीकधी वेदनाही जाणतो. म्हातारीला तिच्या मुलाचं पत्र मिळालं नाही तरी, 'तुझं पत्र आलं नाही पण ते पुढच्या खेपेत येईल' असं सांगून तो तिला धीर देतो. यामुळे तिची तात्पुरती निराशा कमी होते आणि तिच्या मनात आशेचा नवा किरण निर्माण होतो. ही युक्ती पोस्टमनच्या केवळ व्यावसायिक भूमिकेपेक्षाही अधिक, त्याच्यातील माणूसकी आणि सहानुभूती दर्शवते, जे अत्यंत कौतुकास्पद आहे.
(इ) ‘वाट पाहणे एरवी सुखाची गोष्ट नसली तरी अनेक गोष्टींचे मोल जाणवून देणारी आहे’, या विधानाची सत्यता पटवून द्या.
'वाट पाहणे एरवी सुखाची गोष्ट नसली तरी अनेक गोष्टींचे मोल जाणवून देणारी आहे' हे विधान पूर्णपणे सत्य आहे. वाट पाहण्यात अनेकदा अस्वस्थता, अधीरता, चिंता आणि कधीकधी निराशाही येते. ती नेहमीच सुखद किंवा सोपी नसते. तरीही, वाट पाहण्याच्या प्रक्रियेमुळे आपल्याला अनेक महत्त्वाचे धडे मिळतात आणि अनेक गोष्टींचे खरे मोल कळते:
संयम: वाट पाहणे आपल्याला संयम आणि धीर धरायला शिकवते. प्रत्येक गोष्ट लगेच मिळत नाही, हे यातून समजते.
आशेची किंमत: काहीतरी चांगले घडेल या आशेवर आपण जगतो आणि त्या आशेचे खरे महत्त्व कळते.
मोल आणि किंमत: वाट पाहून मिळालेल्या गोष्टीचे मोल अधिक वाटते, कारण त्यासाठी आपण वेळ आणि भावना गुंतवलेल्या असतात. ती गोष्ट अधिक प्रिय होते.
आत्मपरीक्षण: वाट पाहताना आपल्याला स्वतःसोबत वेळ घालवायला मिळतो, ज्यामुळे आत्मपरीक्षण होते आणि स्वतःला समजून घेण्याची संधी मिळते.
निसर्गाची जाणीव: पाऊस, ऋतू यांसारख्या नैसर्गिक बदलांची वाट पाहताना निसर्गाच्या चक्राची आणि त्याच्या सौंदर्याची अधिक सखोल जाणीव होते.
अपेक्षा व्यवस्थापन: वाट पाहताना आपण अपेक्षांचे योग्य व्यवस्थापन करायला शिकतो, जे जीवनात महत्त्वाचे आहे.
यामुळे, 'वाट पाहणे' ही जरी नेहमीच सुखद प्रक्रिया नसली तरी ती जीवनात अनेक मौल्यवान शिकवणी देऊन जाते, ज्यामुळे आपले व्यक्तिमत्व अधिक समृद्ध होते आणि जीवनातील अनेक गोष्टींचा खरा अर्थ कळतो.
कृती
(५) स्वमत.
(अ) पाठाच्या शीर्षकाची समर्पकता तुमच्या शब्दांत सांगा.
'वाट पाहताना' हे शीर्षक पाठासाठी अत्यंत समर्पक आहे. संपूर्ण पाठच 'वाट पाहणे' या मानवी अनुभवाभोवती फिरतो. लेखिकेने बालपणीच्या उन्हाळ्याच्या सुट्ट्या, पत्रांची, पोस्टमनची आणि पुस्तकांची वाट पाहण्यापासून ते आयुष्यातील विविध टप्प्यांवरच्या 'अनामिक' प्रतीक्षेपर्यंतच्या अनुभवांचे वर्णन केले आहे. 'वाट पाहणे' या क्रियेत केवळ एका व्यक्तीची किंवा घटनेची प्रतीक्षा नसते, तर त्यात अस्वस्थता, आतुरता, कुतूहल, आशा आणि कधीकधी निराशेसारख्या अनेक भावनांचे मिश्रण असते. हे शीर्षक या सर्व भावनिक आणि वैचारिक पैलूंचे प्रभावीपणे प्रतिनिधित्व करते. वाट पाहणे ही केवळ एक क्रिया नसून, ती जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे आणि त्यातून माणूस काय शिकतो, हेच हे शीर्षक योग्य प्रकारे दर्शवते, त्यामुळे ते अत्यंत समर्पक आहे.
(आ) म्हातारीचं वाट पाहणं सुखाचं करण्यासाठी पोस्टमनने केलेल्या युक्तीबाबत तुमचे मत लिहा.
पोस्टमनने म्हातारीचं वाट पाहणं सुखाचं करण्यासाठी केलेली युक्ती त्याच्या संवेदनशीलतेचं आणि माणूसकीचं दर्शन घडवते. सामान्यतः पोस्टमनचं काम फक्त पत्र पोहोचवणं इतकंच असतं, पण या प्रसंगात तो म्हातारीच्या भावनांची कदर करतो. 'मनानं कोरं पत्र वाचणं' या वाक्यातून हे स्पष्ट होतं की, तो केवळ पत्रातील मजकूर वाचत नाही, तर त्या पत्रामागे असलेल्या भावना, अपेक्षा आणि कधीकधी वेदनाही जाणतो. म्हातारीला तिच्या मुलाचं पत्र मिळालं नाही तरी, 'तुझं पत्र आलं नाही पण ते पुढच्या खेपेत येईल' असं सांगून तो तिला धीर देतो. यामुळे तिची तात्पुरती निराशा कमी होते आणि तिच्या मनात आशेचा नवा किरण निर्माण होतो. ही युक्ती पोस्टमनच्या केवळ व्यावसायिक भूमिकेपेक्षाही अधिक, त्याच्यातील माणूसकी आणि सहानुभूती दर्शवते, जे अत्यंत कौतुकास्पद आहे.
(इ) ‘वाट पाहणे एरवी सुखाची गोष्ट नसली तरी अनेक गोष्टींचे मोल जाणवून देणारी आहे’, या विधानाची सत्यता पटवून द्या.
'वाट पाहणे एरवी सुखाची गोष्ट नसली तरी अनेक गोष्टींचे मोल जाणवून देणारी आहे' हे विधान पूर्णपणे सत्य आहे. वाट पाहण्यात अनेकदा अस्वस्थता, अधीरता, चिंता आणि कधीकधी निराशाही येते. ती नेहमीच सुखद किंवा सोपी नसते. तरीही, वाट पाहण्याच्या प्रक्रियेमुळे आपल्याला अनेक महत्त्वाचे धडे मिळतात आणि अनेक गोष्टींचे खरे मोल कळते:
संयम: वाट पाहणे आपल्याला संयम आणि धीर धरायला शिकवते. प्रत्येक गोष्ट लगेच मिळत नाही, हे यातून समजते.
आशेची किंमत: काहीतरी चांगले घडेल या आशेवर आपण जगतो आणि त्या आशेचे खरे महत्त्व कळते.
मोल आणि किंमत: वाट पाहून मिळालेल्या गोष्टीचे मोल अधिक वाटते, कारण त्यासाठी आपण वेळ आणि भावना गुंतवलेल्या असतात. ती गोष्ट अधिक प्रिय होते.
आत्मपरीक्षण: वाट पाहताना आपल्याला स्वतःसोबत वेळ घालवायला मिळतो, ज्यामुळे आत्मपरीक्षण होते आणि स्वतःला समजून घेण्याची संधी मिळते.
निसर्गाची जाणीव: पाऊस, ऋतू यांसारख्या नैसर्गिक बदलांची वाट पाहताना निसर्गाच्या चक्राची आणि त्याच्या सौंदर्याची अधिक सखोल जाणीव होते.
अपेक्षा व्यवस्थापन: वाट पाहताना आपण अपेक्षांचे योग्य व्यवस्थापन करायला शिकतो, जे जीवनात महत्त्वाचे आहे.
यामुळे, 'वाट पाहणे' ही जरी नेहमीच सुखद प्रक्रिया नसली तरी ती जीवनात अनेक मौल्यवान शिकवणी देऊन जाते, ज्यामुळे आपले व्यक्तिमत्व अधिक समृद्ध होते आणि जीवनातील अनेक गोष्टींचा खरा अर्थ कळतो.
