या झोपडीत माझ्या - राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज
ही कविता सुख आणि समाधान भौतिक गोष्टींमध्ये नसून ते मानसिक समाधानात आणि परोपकारात असते हे दर्शवते. झोपडीत राहूनही मिळणारा आनंद राजवाड्याच्या सुखापेक्षा श्रेष्ठ आहे, हा विचार कवीने सोप्या आणि हृदयस्पर्शी शब्दात मांडला आहे.
कवितेचा भावार्थ:
१. राजास जी महाली, सौख्ये कधी मिळाली
ती सर्व प्राप्त झाली, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: राजाला त्याच्या महालात जे सुख मिळाले नाही, ते सर्व सुख मला माझ्या या लहानशा झोपडीत मिळाले आहे. कवीला असे म्हणायचे आहे की खरे सुख हे भौतिक संपत्तीत नसून मानसिक समाधानात आहे.
२. भूमीवरी पडावे, ताऱ्यांकडे पाहावे
प्रभुनाम नित्य गावे, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: मला माझ्या झोपडीत जमिनीवरच झोपायला मिळते आणि आकाशातील ताऱ्यांचे दर्शन होते. अशा शांत आणि साध्या वातावरणात मी नेहमी देवाचे नामस्मरण करतो. हेच माझ्यासाठी मोठे समाधान आहे.
३. पहारे आणि तिजोऱ्या, त्यांतूनि होती चोऱ्या
दारास नाही दोऱ्या, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: राजाच्या महालात पहारेकरी आणि तिजोऱ्या असूनही चोऱ्या होतात (असुरक्षितता असते). पण माझ्या झोपडीला दाराला साधी दोरीही नाही (म्हणजे कुलूप नाही, कोणतीही सुरक्षा नाही), तरीही मला चोरांची भीती नाही, कारण माझ्याकडे गमावण्यासारखे काही नाही. इथे मन शांत आणि सुरक्षित आहे.
४. जातां तया महाला, 'मजजवळ' शब्द आला
भीती न यावयाला, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: त्या महालात (राजाच्या) गेल्यावर लोकांना 'मजजवळ' (माझ्या जवळ येऊ नका) असे म्हणावे लागते, पण माझ्या झोपडीत कोणालाही भीती वाटत नाही. इथे सर्वजण मुक्तपणे येऊ शकतात, आपलेपणा जाणवतो.
५. महाली मऊ बिछाने, कंदील शामदाने
आम्ही जमीन माने, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: महालांमध्ये मऊ बिछाने आणि कंदील, शामदाने (दीपक) असतात. पण आम्हाला (झोपडीत राहणाऱ्यांना) जमीनच बिछाना वाटते. याचा अर्थ आम्ही साध्या जीवनात समाधानी आहोत आणि आम्हाला कृत्रिम सुखांची गरज नाही.
६. येता तरी सुखे या, जाता तरी सुखे जा
कोणावरी न बोजा, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: माझ्या झोपडीत कोणी आले तर ते सुखाने येतात आणि जातानाही सुखाने जातात. इथे कोणावरही कोणताही बोजा पडत नाही (कुणालाही त्रास होत नाही किंवा कोणासाठीही जादा खर्च होत नाही). इथे साधेपणा आणि सहजता आहे.
७. पाहुनी सौख्य मोठे, देवेंद्र तोही लाजे
शांती सदा विराजे, या झोपडीत माझ्या
अर्थ: माझ्या या झोपडीतील मोठे सुख पाहून इंद्रालाही लाज वाटते. (देवेंद्र म्हणजे इंद्राचा राजा, ज्याला स्वर्गातील सर्व सुखे प्राप्त आहेत.) कारण माझ्या या झोपडीत नेहमी शांती नांदते आणि हेच खरे सुख आहे.
कवितेचा मुख्य संदेश:या कवितेतून राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी भौतिक सुखांपेक्षा मानसिक समाधान आणि आत्मिक शांतीचे महत्त्व पटवून दिले आहे. बाह्य संपत्तीने मिळणारे सुख क्षणभंगुर असते, परंतु साधेपणाने, निसर्गाच्या सान्निध्यात आणि भगवंताच्या स्मरणात मिळणारी शांती ही चिरस्थायी असते. खऱ्या सुखासाठी मोठे घर किंवा धनसंपत्तीची गरज नसते, तर समाधानी मन आणि शांत परिसर पुरेसा असतो.
